-Уг нь бид тэгж төлөвлөж байсан юм. Гэхдээ цаг, хугацааны хувьд жаахан тиймэрхүү үе таарчихсан учраас Хакухогийн нэрэмжит болгож болохгүй байна. Хакухо бол сумогийн том аварга хүн. Сумогийн нэг дүрэм байдаг л даа. Ёкозуна болон дээд зиндааны бөхчүүд ямар нэгэн сонгуулийн үйл ажиллагааг дэмжих, юм уу тэр талын асуудалд оролцож болохгүй гэсэн. Тэр утгаараа намайг сонгуульд нэр дэвшинэ гэсэн яриа нэгэнт нийгэмд тарчихсан учир магадгүй Хакухогийн нэрэмжит тэмцээн хийлээ гэхэд түүнийг сонгуулийн сурталчилгаанд оролцлоо гэж ойлгож болох талтай. Буруу мэдээлэл яваад Сумогийн холбоонд янз бүрийн байдлаар ойлгогдох юм бол Хакуход хэцүү байдал үүсэх байх. Тийм болохоор зодгоо тайлчихсан, Сумогийн холбоонд ямар нэгэн хамааралгүй гэдэг утгаараа Кёкүшюзаны нэрэмжит болгохоор шийдсэн. Уг нь бол бид өмнө нь Кёкүшюзаны нэрэмжит тэмцээн гэж хийсэн учир энэ удаа Хакухо, дараагийн удаа Асашёорюү гээд дээд зиндаанд барилдаж байгаа бөхчүүдийнхээ нэрэмжит тэмцээнийг цуврал болгон хийх бодолтой байсан юм л даа. Гэхдээ энэ удаагийн тэмцээний медаль Хакухогийн зурагтай гарч байгаа.
-Их олон хүүхэд бүртгүүлж байгаа сураг байсан?
-Гол зорилго нь олон хүүхдийг хамруулах явдал байгаа юм. Өнгөрсөн жил 300 гаруй хүүхэд оролцож байсан. Энэ жил 1000-аад хүүхэд оролцох боломжтой боллоо. NTV телевизтэй бид хамтран ажиллаж байгаа, тэднийхээр энэ сарын 11-нээс хүүхдийн сумо бөхийн барилдааны тусгай нэвтрүүлэг гарч эхэлнэ. Мөн "АПУ" компани ирээдүйн аваргуудыг дэмжиж, ундаа, жүүсээрээ ивээн тэтгэж байна. ХАС банк амжилттай оролцсон хүүхдүүдэд "Ирээдүйн саятан" хадгаламж нээж өгнө гээд хамтран ажиллаж байгаа байгууллагуудад талархаснаа илэрхийлэхийг хүсч байна.
Тэмцээн маань 7-8, 9-10, 11-12, 13-14, 15-16 гэсэн таван насны ангиллаар явагдана. Мэдээж уламжлал ёсоор түрүүлсэн арван хүүхэд Япон руу явна. Тэнд очоод сумочидтойгоо уулзана, Япон орныг үзнэ. Мөн Осака хотод өсвөрийн сумочидтой хамтарсан бэлтгэл хийгээд тэнд болох хүүхдийн сумо бөхийн тэмцээнд оролцоно. Японы хүүхдүүдтэй барилдана гэсэн үг л дээ. Дараа нь Японы JCI байгууллагын журмаар Японы сумоч багачуудыг Монголд урих төлөвлөгөөтэй байгаа. Гол нь хүүхдүүдэд урам зориг өгөх гэсэн санаа юм л даа. Японд өнөөдөр Монгол бөхчүүдийн эзэлж байгаа байр суурь ямар байгаа билээ, бүгд мэдэж байгаа. Тиймээс ирээдүйн Асашёорюү, Хакухо, Ама нарыг одооноос бэлтгэх хэрэгтэй гэж би бодож явдаг юм. Арав, магадгүй 15 жилийн дараа энэ хүүхдүүдээс л бөх төрнө шүү дээ. Өнгөрсөн жил тэмцээн маань маш амжилттай болж байсан. Таван хүүхэд Япон яваад ирсэн. Манай хүүхдүүд сумог маш сайн мэддэг болсон байна. Мэх, сумочдын барилдааныг хүртэл томчуудаас дутахгүй хэлдэг болчихсон байх жишээний. Тэгэхээр ийм орчин, мэдээлэл дундаас ирээдүйн сайн бөхчүүд төрнө гэдэгт итгэлтэй байгаа. Түрүүчийн наадамд амжилттай оролцсон хүүхдүүдээс хоёр хүүхэд дэлхийн залуучуудын аварга шалгаруулах тэмцээнээс мөнгө, хүрэл медаль авсан. Энэ амжилт манай хүүхдийн сумогийн наадмын тодорхой хэмжээний үр дүн гэж би бодож байгаа шүү. Ер нь цаашдаа ирээдүйтэй хүүхдүүдийг тууштай бэлтгэх бодол байгаа. А.Сүхбат аварга "Олимп" гэж сайхан сургууль нээсэн. Тэнд аварга бид хоёр сумогийн анги нээе гэж ярилцаж байгаа. Би өөрөө долоо хоногт очоод хэдэн удаа хичээл заачихдаг ч юм уу, тийм ээ. Үнэнийг хэлэхэд Хакухо, Ама нарын дараагийн үе энэ хүүхдүүд дунд байгаа шүү. Одоо сумо бөхийг олимпийн төрөлд оруулах асуудал тун нааштайгаар яригдаж байна. Тэгчих юм бол олимпийн аварга сумогоос төрөх боломж нээлттэй байна. Өнөөдөр монголын бөхчүүд сумод, нэг, хоёр, гурав, дөрөв гээд эхний эгнээнд явааг харахад сайхан л байдаг. Гол нь энэ эрчийг алдаж болохгүй биз дээ. Тийм болохоор би залгамж халаа гэдэг асуудалд санаа зовдог болоод байгаа.
-2012 онд орж амжих болов уу?
-Арай амжихгүй болов уу. Ер нь 2016 онд бол орчих шүү. Орчихвол их зүгээр л байна даа, тийм ээ. Миний хувьд Монголын сумо бөхийн холбоог тэргүүлэхээс гадна Азийн сумо бөхийн холбооны дэд ерөнхийлөгчөөр ажилладаг. Азийн сумо бөхийн холбооны хувьд сумо бөхийн олимпийн төрөлд оруулахын тулд нэлээд эрчимтэй ажилладаг. Эмэгтэй сумочидтой болчих юм бол ер нь байдал нэлээд нааштай байгаа шүү. Эмэгтэй сумо бөх маань энэ шаардлагын дагуу хөгжиж байна. Ялангуяа манай Монголын эмэгтэй бөхчүүд сумогоор нэлээд сайн хичээллэж байна. Цаашид улам сайн хөгжүүлэх, олон тамирчинтай болох талаар бид тодорхой ажлууд хийж л байна.
-Та Бээжингийн олимп үзэх үү?
-Олимпийн урилга бол ирчихсэн байгаа. Гэхдээ яг үзэж чадах нь уу, үгүй юу гэдгийг сайн мэдэхгүй байна. Олимптой зэрэгцээд шахуу Японы сумочид Монголд ирнэ. Найз нөхөд бүгд ирнэ шүү дээ. Тэднийгээ нутагт ирж байхад би байж байхгүй бол болохгүй.
-Үзүүлэх тоглолтын зохион байгуулалтын асуудалд Монголын сумо бөхийн холбоо оролцохгүй юм байна гэж би ойлгосон?
-Сонирхогчдын холбоо гэдэг утгаараа манайх үндсэндээ хамаарахгүй л дээ. Ерөнхийд нь Японы мэргэжлийн сумо бөхийн холбоо бүхнийг зохицуулна. Дээр нь Асашёорюү, Хакухо хоёр аварга маань анхаарлаа хандуулах байх. Гэхдээ бид тусалж, хамтарч ажиллахад болохгүй гэх зүйлгүй. Зодог тайлахаасаа өмнө би энэ асуудлыг анх холбоонд тавьж байлаа. М.Энхболд дарга Ерөнхий сайд байх үедээ Сумо бөхийн холбооны ерөнхийлөгчид Монголд ирэх урилга гардуулж өгч байлаа. Ерөнхийдөө Монголд сумогийн үзүүлэх тоглолт зохион байгуулах ажлыг анхнаас нь хөөцөлдөж, сумочдыг эх орондоо авчрахад би тухайн үед тодорхой хувь нэмрээ оруулсан л гэж боддог юм.
-Хоёрхон хоногийн өмнө хэвлэлээр таныг ирэх сонгуульд бие даан нэр дэвших гэж байгаа тухай мэдээлэл гарч эхэллээ. Таныг бараг зодог тайлахаас өмнө Кёкүшүюүзан улс төрд орох нь гэсэн яриа байсан ч өнөөдрийг хүртэл та "тийм" эсвэл "үгүй" гэдгийн аль алийг нь хэлсэнгүй. Харин энэ удаа үнэнээ хэлэх байх гэж найдаж байна?
-Яахав, Д.Батбаяр гэдэг хүн өнөөдөр ямар нэгэн намд элсээгүй, аль нэгэн намын гишүүн болоогүй нь үнэн. Хэрэв би сонголт хийгээд аль нэгэн намд элсэх юм уу, ер нь сонгуульд нэр дэвших болбол албан ёсоор зарлах байх. Нам бус байгаад байхаар энэ нөхөр бие дааж нэр дэвших нь гэсэн яриа гарч байна. Гэхдээ би бие дааж сонгуульд өрсөлдөнө гэж огт яриагүй. Өөрөөр хэлбэл, миний амнаас тийм үг огт гараагүй байгаа. Ер нь бол намуудаас ирж байгаа санал бол байгаа. Би энэ талаар өмнө ч нь ярьж байсан шүү дээ.
-Би таны хэвлэлд өгсөн ярилцлагуудыг санаж байна л даа. Тэдэн дунд "Та улс төрд орох уу" гэсэн яг энэ асуултад өөрөө хоёр янзаар хариулсан байсан. Нэг нь "Би улс төрд балчирдах байх", нөгөө нь "Би улс төрд орохоос айхгүй байна" гэсэн хариулт. Яг өнөөдөр таны хувьд энэ хоёр байр сууриныхаа алин дээр нь зогсч чадах вэ?
-Уг нь нас залуу байна. Юм хийвэл хийх үе нь болсон байх гэж бодогддог. Олон жилийн дараа эх орондоо буцаж ирээд амьдарч байна. Үнэнийг хэлэхэд их олон хүн намайг юм хийгээч ээ, хамтраад ажиллая, залуу хүн зоригтой бай гэхчлэн хэлж байна. Гэхдээ тэгж байна гээд би заавал улс төрд орох ёстой гээд ч юм уу зүтгээд байгаа юм алга байна. Заавал улс төрд орж байж санасан бодсоноо хийх албатай ч юм уу, үгүй ч юм уу, тийм ээ. Японы парламентад миний найз нөхөд, дэмжиж байсан залуучуудаас олон хүн орчихсон байна. Тэднээс хамтарч ажиллах, намайг дэмжих, надаар дамжуулж монгол хүмүүст туслах, газар тариалан хөгжүүлэх, Японд ажиллаж, сурч байгаа хүмүүсийн тоог нэмэгдүүлье, танайд эмнэлэг, сургууль барьж өгье гэдэг ч юм уу олон санал ирж байгаа. "Кёкүшюзан хөгжил сан" дангаараа энэ бүх хамтарч ажиллах саналыг хүлээж аваад гүйцэтгэх боломж нэг талаараа бага байна. Бодож, төлөвлөсөн ажил их л байна даа. Ер нь тэгээд намууд чинь бүгд нэр дэвшүүлэх хүнээ сонгочихсон юм биш үү…
-Харин таны хариуг хүлээж байгаа намууд зөндөө байгаа юм биш үү. Та ямар нэгэн шийдэлд хүрэхгүй бол нэр дэвшүүлэх хугацаа дөхчихлөө. Тэгээд ч сонгуульд нэр дэвших хүмүүс аль хэдийн бэлтгэл ажилдаа орчихсон байгаа шүү дээ. Эсвэл танд ямар ч сурталчилгаа хэрэггүй байгаа юм уу?
-Яг шийдчихсэн бол өдийд ажилдаа ороод явж байх ёстой байх л даа. Тэгэхээр би өөрөө яг өнөөдрийн байдлаар энэ талаар тэгнэ гээд хэлчих боломж байхгүй байгаа учраас сурталчилгаа гэх ч юм уу сонгуульд бэлтгээд гүйгээд байгаа юм алга. Өмнөх ажлаа л хийж байна.
-Таныг Япон руу ажилчин гаргах гэж байгаа тухай мэдээлэл нийтэд цацагдсан байгаа. Хүмүүс их сонирхож байна л даа. Магадгүй тантай таарсан хүн бүхэн асууж байгаа байх?
-Өнөөдөр яриад маргааш хийчих ажил биш л дээ. Солонгос руу бид хэдэн хүн гаргаж байгаа билээ. Тэнд хорин хэдэн мянган хүнээ ажиллуулах гэж арван хэдэн жил зарцуулсан байна. Японд ажилчин гаргах тухай ярьж байгаа. Гэрээ хийх талаар тохиролцож чадсан гэж ойлгож болно. Арван мянга байх уу, хорин мянга байх уу гэдэг тоог одоогоор хэлж мэдэхгүй байна. Мэдээж олон тусмаа сайн. Гадагшаа гарч ажилласан хүмүүсийн зарим нь бие муутай болоод ирж байгаад би санаа зовдог л юм. Японд бол ажлын цагийн хуваарь баримталдаг, хүнийхээ эрүүл мэндэд хамгийн түрүүнд анхаардаг, хөдөлмөрийн хөлс өндөр гээд зарим оронтой харьцуулахад ажилчин аваачихад олон давуу тал байна. Ерөнхийдөө "Кёкүшюзан хөгжил сан" энэ ажлыг зохион байгуулна. Гэрээ, хэлэлцээрээ байгуулсны дараа бид албан ёсоор холбогдох мэдээллүүдийг өгнө. Энд нэг тайлбар хэлчих ёстой байх гэж бодож байна. Кёкүшюзан гадагшаа ажилчин гаргана гээд ярихаар хүмүүст нөгөөх маань сонгуулийн ажлаа л хийгээд байна гэсэн бодол төрж болох юм. Үгүй юм. Би энэ асуудлыг олон жилийн өмнөөс хөөцөлдөж байгаа. Тийм ч болохоор сонгуулийн дараагаас албан ёсны зүйл ярьсан нь дээр байх гэж бодож байгаа. Нэг юм хийх гэхээр бүхнийг сонгуультай холбож ойлгох гээд ойрын үед жаахан тиймэрхүү байна шүү. Удахгүй Япон явна. Тэгэхдээ гэрээнийхээ талаар ярилцана. Сумогийн холбоонд харьяалагдаж байгаа бөхчүүдийг бизнес хийхийг зөвшөөрдөггүй л дээ. Тэр утгаараа Японы бизнесменүүд хамтран ажиллах сонирхол байсан ч бөхчүүдтэй харьцах боломжгүй байдаг. Харин миний хувьд зодог тайлчихсан байгаа болохоор өмнө нь надтай хамтарч ажиллахыг бодож байсан юм уу, Кёкүшюг дэмжье гэж бодож байсан хүмүүс одоо л санаа, оноогоо хэлж байна.
-Та одоо ямар бизнес эрхэлж байна вэ?
-Миний бизнес гэж юу байхав дээ. Сан маань байна. "Нэг Ази" нийгэмлэг гэж байна. Японд сурч байгааг мэдсэн байх. Оюутан хүнд цаг зав бага байх юм аа. Төгсч ирээд бизнесээ өргөжүүлэх бодол бол байгаа, байгаа.
-Энэ барилга жишээ нь их том байгууламж босох бололтой /10 хороололд барьж буй "Kyokushyu tower" барилга/. Ямар зориулалтаар барьж байгаа вэ?
-16 давхар барилга барьж байна. Барилгын ажил арай дуусаагүй байгаа. Үйлчилгээ, оффосын зориулалттай. Намайг бага байхад манайх Ховдоос Улаанбаатарт шилжиж ирээд Толгойтын айл болж байсан үеийг би сайн санадаг юм. Дараа нь X хороололд нүүж ирээд олон жил амьдарсан. Тэгээд ч тэр юм уу, би энэ хавьдаа байх дуртай байдаг юм. Одоо гэр Зайсанд байгаа ч өдрийн ихэнх цагийг эндээ л өнгөрүүлж байна даа.
-Хүүхдүүдээ Сингапурт сургаж байгаа юу?
-Японд байгаа. Ээж дээрээ очсон.
-Танай гэр бүлийн талаар сонин, хэвлэлээр янз бүрээр л бичих юм. Салсан, салаагүй гэдэг талаар хүмүүс бараг мэтгэлцэж ирээд л ярьж байна?
-Яахав дээ, бид тусдаа амьдарч байгаа. Өөр би юу гэж хэлэхэв. Манайд чөлөөт гэж хэлээд байгаа хэвлэлүүд хүнийг яаж л бол яаж ч хамаагүй бичиж болдог юм байна гэдгийг сайн ойлгож байгаа. Гэлээ гээд тэднийг уншдаггүй. Огт уншихаа больсон.
-Асашёорюүг бас эхнэрээсээ салж байгаа гэх юм?
-Үгүй байлгүй дээ, би л лав тийм юм дуулаагүй.
-Өдрийг та юу хийж өнгөрүүлж байна?
-Өө тэгээд янз бүр л байна даа. Сонин уншиж байна, өдөр тутмын сонин /инээв/…
-Үндэсний бөхөөр барилдах уу гэдэг асуултыг таниас хүмүүс залхтал чинь асуусан байх л даа. Гэхдээ наадам дөхөж байгаа учир би ч бас асуумаар л санагдаж байна?
-Кёкүшюзан нь зодог тайлсан шүү дээ.
