Японы мэргэжлийн сумогийн дэвжээнд зодоглосон анхны монгол хүн гэж түүнийг бид хайрладаг. Сумогийн ертөнцөд хөл тавьсан цагаасаа л монгол эрчүүдийн эр бярыг гайхуулж явсан Батбаярыг “мэхний их дэлгүүр” гэж нэрлэдэг байсан нь түүний барилдааны ур чадварыг илтгэдэг гэхэд болно. Арван зургаан жилийн өмнө арлын орон руу гаргасан түүний зам мөр булган сүүлтэй байж, араасаа хоёр ч аваргыг төрүүлсэн нь өнөөдөр ч Япон болоод бусад орны бөхчүүдийн атаархлыг төрүүлдэг гэхэд болно. Өнгөрөгч башёгоор зодог тайлсан тэрээр олон жилийн дараа төрийнхөө их баяр наадмыг үзэж, уясан морь нь айрагдаж аз хийморьтой наадсан юм. Ямартай ч Кёкүшюзаны Д.Батбаярын галаар зочилж хэдхэн хором ярилцсанаа уншигч та бүхэндээ хүргэе .
-Сайхан наадаж байна уу та?
-Сайхан наадаж байна.
-Мэргэжлийн сумод барилдсанаас хойш та үндэснийхээ их баяр наадмыг анх удаа үзэж байна уу?
-Тиймээ анх удаа үзэж байна. Японы мэргэжлийн сумод 16 жил барилдаад зодог тайллаа. Улсынхаа их баяр наадмаараа морь уяад л сайхан л байна.
-Уясан соёолон чинь айрагдсан байсан. Цаашдаа морь уявал юм дуулгах уяач болох нь ээ?
-Би чинь хүүхэд байхдаа л Япон руу явсан хүн шүү дээ. Арван зургаан жил барилдаж байхдаа хөдөө нэг сайхан гэр бариад морь уяад, морь унаад явах юмсан гэж их мөрөөддөг байсан. Тэр хүсэл маань өнөөдөр биелэлээ. Өөрөө хөдөө төрсөн болохоор багаасаа л морь унах дуртай хүүхэд байсан. Нагац ах маань морь уядаг байсан болохоор ганц жил хурдны морь унаж үзсэн л дээ. Сая зодог тайлах ёслолын үеэр манай тод манлай уяач Даваахүү гуай, Онон гуай, Эрдэнэбаяр гээд алдарт уяач нар маань надад маш сайхан хурдан удмын хүлэг морьд бэлэглэсэн. Харин энэ гэрийг маань Д.Сандаг-Очир генерал бэлэглэсэн юм. Манай Ганбаатар арслан, Санжмятав гишүүн гээд хүмүүс дээл, монгол гутал Билэгдэмбэрэл найз маань надад их олон морь бэлэглэсэн. Хамгийн сүүлд найз маань энэ соёолонг бэлэглэсэн нь надад аз авчирлаа. Тэнгэрт ганцхан соёолонгийн тоос л хүрдэг гэдэг сайхан монгол үг байдаг. Тэр ч утгаараа монголчууд маань соёолон морийг хийморьтой амьтан гэж үздэг шүү дээ. Тийм болохоор “би ер нь яагаад морь уяж болдоггүй юм. Соёолонг чинь тавьчихья” гээд тавьсан. Сүртэй том уяач байгаа биш, нэг их олон морь уяагүй, сэтгэлээрээ ганц л соёолон тавья гэж наадмын өмнө шийдсэн. Тэр оройноо гэрээ бариад Максийн Ганбаатар, Бямбадорж дарга, Билэгдэмбэрэл нартайгаа нэг гал болж буусан. Энэ наадмаар манай галын морьд их сайхан хурдалж олон айраг түрүү авлаа. Уясан ганц морь маань айрагдаад хоншоортой байна. Ард түмний маань хийморь буян байна. Сэтгэл өндөр байна.
-Уясан морь чинь тэр дундаа соёолон морь чинь айрагдсан болохоор та энэ жил их хийморьтой байна байх аа?
-Ах нь ганцхан морь л уралдуулсан. Сүүлдэж гараад айргын тавд ирлээ л дээ. Дөчин хэдэд явж байгаад хорин хэдэд ороод, хорин хэдээс наймд ороод, тэгээд айргын тавд орж ирлээ. Улаанбаатар хотын хүндэт иргэн гэж дөрвөн хүн байдгийн нэг нь би. Улаанбаатар хотын хүндэт иргэн болохоор хот дотроо бүх юманд бүрэн эрхтэй байдаг. Тийм болохоор машинтайгаа чөлөөтэй давхиж байгаад морио их сайхан харсан. Соёолон морь чинь их сонин байдаг юм байна. Гучаад жил морь уясан хэрнээ айрагдаж байгаагүй хүн олон байдаг юм билээ. Tэp тусмаа соёолон айрагдталаа хүнээс маш их сэтгэлийн тэнхээ шаарддаг гэнэ. Соёолон морь эзэндээ их хийморь авчирдаг болохоор би их баяртай байгаа. Уяан дээр би зовж үзээгүй ч гэсэн, арван зургаан жил нутгаасаа хол өөр ертөнцөд бэлтгэл хийж хөлсөө гоожуулж, заримдаа нулимстай барилдаж байсныг минь Бурхан тэнгэр харж үзсэн юм байлгүй. Энэ хүүхдийн морийг нь айрагдуулчихья гээд айрагдуулчихсан байж магадгүй. Морины минь хийморийг дагаад бас надад хийморь ирж магадгүй гэж би билэгшээж байгаа. Их ёндоотой байна. Бурхан тэнгэр маань их сайхан харж үзээд сайхан наадаж байна даа.
-Танд монгол дээл их сайхан зохидог юм байна шүү?
-Тийм шүү. Би монгол дээлээ өмсөх их дуртай л даа. Боломж л олдвол монгол дээлээ өмсдөг.
-Та арван зургаан жил ихэнхдээ Японд амьдарч, кимоно өмсөж Япон хүн шиг л амьдарч байсан байх. Харин монгол дээлээ өмсчихөөд морь мал ярьсан шиг эх орондоо сууж байх ямар байна?
-Арван зургаан жил Японд амьдрахдаа, тэмцээний дараа л эх орондоо ирнэ. Заримдаа нэг хоёр жилээр ч ирэхгүй байх үе байдаг байлаа. Японд бол мэдээж кимоно өмсөөд, баахан туслах дагуулаад л баахан ёслол үйлдээд явна. Хаашаа л харна тэр олон байшин, машин гээд юунаас ч хоцорч болдоггүй тэр бачуу ертөнцөд 16 жилээ, хүүхэд насаа өнгөрөөжээ. Харин зодог тайлчихаад эх орондоо ирээд айраг ууж, морь мал ярьсан шиг хэвтэх надад үнэхээр сайхан байна. Морь гэдэг монгол эр хүний хийморь байдаг болохоор би их билэгшээж байна. Өчигдөр хүрэн халзан морио эмээллээд ганцаараа монгол дуу дуулсан шиг хойшоо уул давлаа. Гоё байна лээ. Энд байгаа монголчууд маань өөрсдөө энэ жаргалыг мэддэггүй юм шиг байгаа юм. Ийм сайхан газар нутагт амьдардагаа мэдэрдэггүй байх. Сая наадмаар “NHK”-ээс 40-өөд Япон ирлээ. Тэр соёлтой оронд цэвэрхэн газар байж байгаад, энэ их шороо тоостой, морь малны хөлстэй холилдоод юу нь гоё байдаг байнаа гэж гайхацгааж байсан. Би хариуд нь “Энэ нь монгол хүнд илүү жаргал байдаг юмаа” гээд хэд хэдэн юм зүйрлүүлээд ярьж өгсөн л дөө. Харин тэд “Нээрээ таны зөв юм байна шүү” гэж байсан. Заавал бөх хүн гэхээр бөхөөрөө байх албагүй шүү дээ. Наадамд барилдахгүй яасан юм гээд л хүмүүс асуудаг. Начин, заан аваад сайн барилдчихвал нөгөө Кёкүшюзан чинь наадам будилуулж үймүүллээ, төрийн наадмаар тоглолоо гэнэ. Гай нь таараад нэг хоёрын даваанд уначихвал “Өө нөгөө Кёкүшюзан чинь уначихлаа, аргагүй аргагүй гээд” л янз янзаар ярих байсан байх. Энэ жилдээ сайхан амраад ирэх жил ноцолдож болно. Зодог тайлсан ч гэсэн дөнгөж гуч гарч яваа залуу хүн байна. Надаас ахмад улсууд сайхан барилдаад явж байна. Тийм учраас энэ хэл амыг дарж энэ удаа монгол гэрээ бариад хүсэл мөрөөдлөө биелүүлж морио уяъя гэж бодсон юм.
-Та үндэсний бөхөөр өөрийгаа хэр хэмжээнд барилдах байх гэж бодож байна даа?
-Ах нь үндэсний бөхөөр их дээр үеэс барилдсан даа. Хүүхэд байхдаа Ганбаатар арслангын “Монгол бөх” клуб гэж байгуулагдахад хамгийн анхны шавь нь болж очиж байсан. Анх хотын аварга болж байсан. Сумод явахад биднийг үндэсээр барилдуулж шалгаруулж авч байлаа. Хоёр тэмцээн болоход, би нэгэнд нь түрүүлж, нэгэнд нь үзүүрлэж байсан юм. Тэгээд л энэ хүүхэд очоод барилдаж болох юм байна. Таргалж магадгүй. Цол авч магадгүй гээд л Япон руу авч явж байсан.
-Таныг тэгвэл дараа жилийн наадмаар зодоглоно гэж ойлгож болох нь ээ. Барилдвал хэд давах бол. Аварга арс лангуудыг Япондоо урьж хамтдаа бэлтгэл хийж байсан болохоор таньд нэг багцаа байгаа байх?
-Хамтдаа бэлтгэл хийж байснаас унагаж байсан удаа байхгүй л дээ. Дараа жилийн наадмаар барилдсан ч яах вэ гэж бодож байгаа. Энэ жил завсарлаад сайхан бэлтгэлээ хийгээд уяа нь таарсан морь гэдэг шиг халаагаа тааруулаад эвслээ авчихвал барилдана. Арван зургаан жил дугуй тойрог дотор цупари хийж түлхээд л дайрдаг байсан. Багадаа үндэсний бөхөөрөө барилдаж байсан ч буцаад зодог шуудаг монгол гутал өмсөж дасталаа бас хэцүү байх. Энэ жил зодог тайлаад хөл ихтэй байсан болохоор бэлтгэл хийх зав гарсангүй. Ямар ч байсан хүслээ биелүүлж морь уяья гэсэн зорилгодоо хүрлээ. Барилдахаар морь уяж чадахгүй байх байсан болохоор энэ удаа хойшлуулъя гэж бодсон.
-Зодог тайлчихлаа. Одоо та юу хийх вэ. Нэгэнт барилдахаа больчихсон болохоор эх орондоо байх уу. Аль эсвэл?
-Монголдоо ч, Японд ч байна. Токиогийн “Васида” гэдэг дээд сургуульд интернэт ID-гийн чиглэлээр дөрөвдүгээр курсэд сурдаг. Ямар ч байсан сургуулиа төгсөх санаа байна. Манай сургуулийг Японы хамгийн олон Ерөнхий сайд төгссөн их том сургууль. Монголоос сурдаг цөөхөн оюутнуудын нэг нь би. Сургуулиа төгсчихвөл надад их хэрэгтэй. Улс эх орондоо бага ч гэсэн юм хийчих санаа байна. Одоо “Кёкүшюзан хөгжил сан”-гаараа дамжуулаад олон сайхан буяны ажил хийж байгаа. Би өөрийгөө монгол улсдаа их өртэй хүн гэж боддог. Улсынхаа буянд өдий зэрэгтэй яваа ч гэж боддог. Тийм сайхан том оронд анх монгол гэж нэрийг гаргаж, монголын ард түмэн монголчуудынхаа өмнөөс очиж барилдаж байсан. Монгол гэдэг нэрийг анх Японд таниулсандаа баярладаг. Японы ард түмэн ч бөхдөө их хайртай сайхан сэтгэлтэй хүмүүс байдаг.
-Монголчуудаас та л анх Японы сумо бөхөд барилдаж, монгол бөх хүний гайхамшгийг харуулж чадсан. Бас таны сумод гаргасан мөр булган сүүлтэй байж, монголоос хоёр ч аварга төрөөд байгаа. Та мэдээж тэднээрээ бахархдаг биз?
-Тэгэлгүй яах вэ. Өөрөө дагуулж аваачсан хүүхдүүд маань эхнээсээ аварга болж байна. Хакухо, Ама, Санчирболд, Базарсад гээд бүгдээрээ цолтой боллоо. Одоо Японд ерөнхий сайд Абэ, Хакухо хоёр л байнга мэдээгээр гарч байна. Хакухо өглөө хэдэн цагт боссон, ямар хоол идсэн, орой хэдэн цагт унтав гээд л Японы ард түмэн Хакухогоор амьсгалж байна. Японы ард түмэн Хакухог маань сайхан хүндэлж байгааг харахад би өөрөө аварга болсон юм шиг л сайхан санагдаж байна.
-Зодог тайлж, даахиа үргээлгэх тэр мөчид таньд юу бодогдож байв?
-Зодог тайлах ёслолын арга хэмжээ маань их сайхан болсон. Тэмцээнээр ч дүүрдэггүй арван хоёр мянган хүний суудалтай сумогийн ордон пиг дүүрсэн. Монголчууд маань маш их ирсэн. Монголд байраа Японы элчин сайдын яам, манай 500 гаруй хүний визийг чөлөөтэй гаргаж өгсөн. УИХ-ын гишүүд бизнесийнхэн, уяачид, бөхчүүд, урлаг соёлынхон гээд бүгд л очсон болохоор надад их сайхан байсан. Мэдээж барилдаж эхэлсэн хүн болгон л эрт орой хэзээ нэгэн цагт зодог тайлах үе ирдэг юм чинь. Үсэнд анх хайч хүрэхэд их сонин байсан. Дараа нь Цэвэгням, Энхбаяр хоёрыгоо хайч хүргэхэд дээшээ огшоод их эвгүй байсан. Энэ хоёртойгоо анх Японд очиж барилдаж, нэг тогооноос хоол идэж, нэг дээвэр доор олон жилийг үдсэн болохоор тэр байсан биз. Хамгийн сүүлд багш маань үсэнд минь rap хүрэхэд өөрийн эрхгүй нулимс гарсан л даа. Мэдээж 16 жил хөдөлмөрлөсөн болохоор бүх юм бодогдолгүй яах вэ.
-Одоо сумо үзээд сууж байхдаа өөрөө барилдмаар санагддаг уу?
-Хааяа ч бас барилдмаар санагдана л даа. Тэгэхдээ бас халширч байна. Одоо барилдах юм бол яаж тийм юман дээр болж байсан юм гэж бодож магадгүй гэдэг утгаараа сая наадмаар барилдаагүй.
-Халимаг үсэндээ хэр дасаж байна даа?
-Дасаж байна. Хөнгөн шингэн, сайхан байна. Наадмын өмнө мориндоо зориулаад үсээ жижиглүүлсэн зохиж байна уу?
-Зохиж байна аа?
-Ах нь тусгай үсчинтэй. Тэргүүндээ ганц л хүнээр гар хүргүүлж байгаа.
