Учир нь мэргэжлийн сумод хөтлөн оруулсан түүний шавь нарын нэг болох Хакухо М.Даваажаргал Монгол улсын гавъяат тамирчин цол хүртсэн байгаа гэнэ. Өөрийнхөө араас олон сумогийн цолтон, гавъяатуудыг төрүүлсэн тэрээр булган сүүлтэй гэж хэлэглэх нь энүүхэнд аж. Эл өдөр бол Кёкүшюүзан Л.Батбаярын төмөр хүлгээр түүний баяр хөөр, бас бус ажлыг хамтдаа зохицуулж явахын чацуу сонирхолтой ярилцлага хийхийг хичээсэн билээ...
-Их сумогийн долдугаар сарын Нагоя башё саяхан өндөрлөлөө. Зодог тайлсныхаа дараа сумо үзэхэд ямар санагдаж байв?
-Анх үзэхэд сэтгэл их хөдөлж, харамсмаар ч юм шиг санагддаг байсан. Морийг уралдуулж, уралдуулж байгаад болихоор сэтгэл сонин болдог шүү дээ. Тэрэнтэй адилхан сэтгэл хөдөлж байлаа. Одоо бол дасчихжээ. Харин ч бур эсрэгээрээ яаж ийм газар барилдаж байсан юм бол гэж бодогдон, заримдаа айдас төрөх шиг болдог. Бэртэл гэмтэл авчихалгүй зодог тайлчихсан нь их юм гэж боддог болсон шүү.
-Энэ сарын башёг хаана үзэв ээ. Сумо эхэлсэн 15 хоногийг тэвчээртэй үзэж өнгөрүүлдэг байх?
-Аль болох боломжоороо үзчих сэтгэл байдаг. Долдугаар сарын башёны үеэр хөдөө морь уяж, наадмын талбай дээр уралдуулах зэрэг олон ажил байсан болохоор үзэж чадаагүй. Тиймээс шууд Котомицүки, Роха гэх мэтийн гадаад бөхчүүд рүү шууд утасдаад "Өнөөдөр яасан, юу болсон" гээд асуучихдаг. Тэр нь амар байдаг юм. Бас Хакухо, Энхбат, Цэвэгням, Ама гээд найзууд болон дүү нар маань байгаа болохоор үзэж чадаагүй тохиолдолд утсаар яриад асуудаг. Өөрөө барилдахгүй ч гэсэн тэднийгээ дэмжээд суух нь сайхан юм даа.
-Энэ жилийн наадмаар өөрийн тань уясан морьд хурдтай байлаа.
Ер нь та эрийн гурван наадмын аль ч хэсэгт очсон хийморьтой эр хун гэдгээ харууллаа шуу дээ?
-Зодог тайлаад ирэхэд намайг монголчууд маань их сайн хүлээж авсан. Тэр дундаа алдарт уяачид болох Даваахүү гуай, Онон гуай, Сундуйжав гуай, Билэгдэмбэрэл гээд бүгд надад хурдан морьдоо хайрлахгүй бэлэглэсэн. "Манай нутгийн нэрийг гаргаж байсан хурдан морио Кёкүшюүзандаа бэлэглэе" гээд л өгөхөд их баярласан. Намайг хөдөө гарна гэсэн чинь цагдаагийн генерал СандагОчир гуай хүртэл бараг 30,40 сая төгрөгний үнэтэй найман ханатай, сийлбэртэй гэр бэлэглэсэн. Энэ мэтчилэн Монголын ард түмэн на¬майг сайхан хүлээж авсан.
Энэ жилийн хувьд би морь сайн мэддэг юм шиг олон морь уяад яахав гэж бодсон. Нутагтаа анх удаа наадаж байгаа миний хувьд морь уяхаас гадна барилдчихъя гэсэн бодол ч байсан. Гэхдээ би олон жил барилдлаа шүү дээ. Өдөрт гурван удаа бэлтгэл хийж, байнга л хөлсөө гарган барилддаг байлаа. Цэрэгт гурван жил яваад ирэхэд ямар урт хугацаа байдаг билээ. Тэгэхэд би бүтэн 16 жил нутагтаа биш далайн чанадад цэргийн алба хааснаас ялгаагүй амьдарч байсан гэж боддог. Энэ 16 жилийн хугацаанд барилдаж байхдаа "Эзгүй хээр морь унаад, айраг ууж, сайхан тарваганы боодог чанаж идсэн шиг тааваараа амьдрах юмсанД гэж боддог байсан.
Ёстой л жинхэнэ Монгол гутлаа тайлж, эмээлээ дэрлэн хонож, өнжин явах юмсан гэж их бодогддог байж билээ. Тэгээд энэ наадмаар барилдах биш, өөртөө цаг заваа зориулж, хүслээ биелүүлье гэдэг утгаараа алдарт уяач Билэгдэмбэрэлийн өгсөн соёолон морийг уясан. Энэ морь маань өмнө нь шүдлэндээ бас уралдаад улсад 20 шахуу ирсэн юм л даа. Ингээд хиймроо бодоод ганцхан соёолон насанд уясан нь дээр гэж бодсон чинь унасан хүүхэд, уясан уяач, уралдсан морь, түүний эзэн зэргийнх нь хийморь сайхан таарсан юм болов уу айрагдлаа. Алдарт уяач Билэгдэмбэрэл "Ер нь бол соёолон насны айргийн таван морьд хийморийн морь байдаг.
Соёолон морийг түрүүлүүлэх гэж хүн зовдог, хөдөлмөр гаргадаг. Жилд ганцхан соёолон улсын наадмаар айрагддаг шүү дээ. Харин соёолон морь түрүүлсэн хойноо эзэндээ маш их билэгшээл, олз омог, хийморь, ёндоо авчирдаг" гэж наадмын өмнөхөн ярьж байсан. Тэгж яриад л удалгүй наадмаар морь маань айрагдсан. Би морио айрагдана гэж бодоогүй. Хорин хэд, гучин хэд дээр орж ирнэ гэж бодоод морио дагаа ч үгүй тавчик, подволк өмсчихөөд наана нь дурандаад сууж байтал гараад ирэхээр нь гайхсан. Үнэхээр сайхан наадам болсон. Морь гэдэг гоё юм байна, би амтанд нь орчихсон шүү.
-Та ер нь морь уях эрдмийн талаар хэр мэдлэгтэй байв аа. Гэнэтхэн л морь уях тухай,.
боддог болчихоогүй байх?
-Би жинхэнэ хөдөө өссөн хүүхэд. Малтай, хурдан морь уяж байгаагүй ч унаж өссөн. Хурдан морь унаж байгаад бага настай ч гэсэн том биетэй болохоор хасагдаж байлаа. Нэг жил лав Ховдод морь унаад дөчин хэд дээр давхиж байсан. Ер нь бол багадаа морь унаж байсан болохоор эргээд моринд орохдоо хүчтэй ордог юм байна. Хамгийн гол нь Монгол эр хүний хийморь гэдэг утгаараа морь уях болсон. Магадгүй би Япон хүн байсан бол морь уяхгүй ч байсан юм бил үү, яаж мэдэх вэ дээ.
-Дараа жилийн наадам хол байна даа, хол байна гэж манайхан яридаг. Та ирэх жилийн наадмаар морь уях нь ойлгомжтой юм байна. Тэгвэл зулэг ногоон дэвжээнээ зодоглох уу?
-Дараа жилийн наадмаар морь уях нь гарцаагүй. Зодоглох, зодоглохгүйгээ шийдсэн зүйл алга. Би дараа жилийн долоон сард маш завгүй явах болов уу. Учир нь сургууль соёлоо төгсөнө. Энэ жилийн хувьд зодог тайлна энэ тэр гээд хичээлээ сайтар базаагаагүй. Тиймээс дараа жил хичээлдээ шамдуу зүтгэж байгаад сургуулиа төгсчих санаа байна. Би чинь Токиогийн "Басиуда" дээд сургуулийн дөрөвдүгээр курсийн оюутан шуу дээ. Манай сургууль дээд сургуулиуд дундаа эхний нэг, хоёрт ордог том сургууль. Хам¬гийн олон Ерөнхий сайд манай сургуулийг төгссөн юм.
-Таныг Монгол Японы гүүр, билэг тэмдэг гэж ярих нь энгийн асуудал болж. Энэ нь Мон¬голын олон залуусыг мэргэжлийн сумод хөл тавихад чухал үүрэг гүйцэтгэсэнтэй тань холбоотой яриа болов уу. Ер нь Кёкүшюузан маань өөрөө хэрхэн мэргэжлийн сумод орж байсан юм бол оо?
-Намайг сумод анх хөл тавихад мэддэг, тоодог ч хүн байгаагүй. Би өөрөө ч мэдэхгүй болохоор анх сургуульд явж байгаа юм шиг явж байлаа. Анх зургуулаа тус улсад очсон юм. Бидний гурав нь удалгүй буцаж, Цэвэгням, Энхбат бид гурав үлдсэн. Цэвэгням, Энхбат бид гурав нэг байшинд, нэг тогооноос хоолоо идэж, уйлах үедээ уйлан, инээх үедээ инээж явсан. Бид гурвын хоёр нь гавъяат тамирчин болж, нэг нь эх орныхоо нэрийг гаргаад сайхан барилдаж байна. Одоо манай Цэвэгням, Энхбат хоёр хоёулаа Японы иргэн болсон. Цэвэгням маань бүр Япон эхнэр авчихлаа. Анх Цэвэгням бид хоёр амралтаараа нутагтаа ирсэн юм. Гэтэл Цэвэгнямыг налайхын гудамжаар явж байсан чинь "Сонин үстэй, мэдрэл муутай ах явж байна" гээд хүүхдүүд чулуу нүүлгэсэн гэсэн. Тэр үед тиим л байлаа. Одоо бол монголчууд сумог андахгүй болчихжээ.
-Үнэхээр ч та арлын орны сумог монголчуудад таниулж, нэг ёсондоо төрсөн биеэрээ сурталчилж өгсөн юм байна шүү дээ?
-Сумог манай ард түмэн байтугай төр засгийн байгууллагууд ч мэддэггүй байсан. Муухай, сонин спорт гэж яридаг байсан юм билээ. Тэр үеийг эргээд бодоход өнөөдөр сумог жаахан хүүхдүүдээс авахуулаад бүгд мэддэг болсон.
-Морин дэл дээр хийсч явсан унаган бага насаа та түрүүн дурслаа. Эргээд бодоход сумотой нөхөрлөсөн он жилүүд таны амьдралд хэр том өөрчлөлт оруулсан гэж дугнэдэг вэ?
-Сумо гэдэг ганцхан үг миний амьдралд маш том өөрчлөлт оруулсан. Ер нь тэр чигээр нь өөрчилсөн шүү. Зөвхөн миний амьдралд өөрчлөлт оруулаад зогсохгүй монголчууд, дэлхийд хүртэл өөрчлөлт оруулсан. Яагаад Тэвэл бид анх сумод очоогүй байсан бол залуучууд маань сумог ойлгохгүй, очихгүй байсан. Одоо Монголын аваргууд нь Японы сумог эзэлчихлээ, Монголыг мэдэхгүй орон алга байна. NHK телевизээр Монгол гээд гараад ирэхээр дэлхий даяар Монголыг үзэж байгаа. Сумо үздэг улс орон бүхэн Монголыг мэднэ. Тэр тусмаа монголчуудыг бүгдийг нь сумо үздэг болголоо шүү дээ. Энэ бүгдээс харахад ганц миний амьдрал биш Монголын ард түмний амьдралыг хүртэл өөрчилсөн байна. Би Японд очсоноор ганцхан өөрөө цол аваад ирсэнгүй. Миний араас Цэвэгням цол авлаа, дараа нь Дагваа, Хакухогоос эхлээд олон сайхан бөхчүүд цол авч, амжилттай сайхан барилдаж байна. Баруун, зүүн талын жигүүрийн хоёрхон аварга байдаг нь хоёулаа монгол аваргууд болсон.
-Шувууд хуртэл нутаг буцдаг шиг та анх очсоныхоо дараа нутаг усаа санадаг л байсан биз. Тухайн үед чухам юу бодогддог байв аа?
-Мэдээж хүүхэд байхдаа очсон болохоор урьд хожид үзээгүй. аймаар хөгжилтэи орныг хараад гайхах, бишрэх сэтгэгдэл төрж байсан. Хамгийн гол нь тэр их хөгжилтэи оронд ийм сонин спорт хөгжиж ирсэнд гайхаж билээ. Элсэн дээр хөл нүцгэн хөлсөө гартлаа мөргөлдөж, зодолдож байгаа сумочдыг хараад гайхдаг байсан. Сүүлдээ дассан.
-Аливаа спортод амжилт гаргахын тулд тодорхой хэмжээгээр тэвчээр гаргаж, ёс жаяг, дэг журмыг нь дагах хэрэгтэй болдог. Гэхдээ улс Үндэстнүүдийн спортын төрлөөс сумогийн дэг жаяг, ёс журам маш хатуу байдаг гэж сонссон юм байна? -Сумогийн ёс жаяг, дэг журам спортууд дундаа хамгийн хүнд, хатууд нь ордог. Ер нь бараг дэлхийдээ тэргүүлэх хэмжээний дэг жаягтай, өөрөө үндсэн соёлоо аваад үлдчихсэн, 270-аад жилийн өмнө суурь нь тавигдсан хэрнээ өнөөг хүртэл хэвэндээ байж байгаа зэрэг нь . ямар хатуу ёс журамтай спорт вэ гэдгийг нь харуулдаг. Ер нь жинхэнэ эр хүний спорт л доо. Ямар ч эр хүнд юм ойлгуулж, мэдрүүлдэг спорт.
-Уулын оргил руу мацахад шантраад буцах үе тохиолддог. Хүн л болсон хойно танд шантрах, буцмаар санагдсан үе гарч байсан болов уу?
-Өдөр болгон л хэцүү санагддаг байсан. Яг шантраад Монгол руугаа буцсан удаа байхгүй ч түүний наахан очдог байлаа. Мэргэжлийн сумо гэдэг өөр л дөө. Мэргэжлийн гэдэг утгаараа өдрийн гурван удаа бэлтгэл хийгээд ирэхээр шантрах үе тохиолдож байсан. Дэр маань нойтон нулимстай хонож байсан үе ч бий. Ингэж байхаар хурдан Монгол руугаа буцъя ч гэж бодож үзсэн. Эхний жил бол цол авах хэрэгтэй, дээшлэвэл ингэдэг юм байна, найм ялвал тэгдэг, дөрөв ялвал ингэдэг гэдгийг мэдэхгүй, зааж өгөх хүнгүй хэцүү байсан. Өөрсдөө очиж, хэл сураад, амьдралд дотор нь орж, эхний нэг хоёр жил алдаж байж мэдэрдэг, ойлгодог болсон. Одооны хүүхдүүд "Өө Кёкүшюүзан ах шиг, Цэвэгням ах шиг, хоёр аварга шигээ болно" гээд бүгдийг мэддэг болсон байна лээ. Наад зах нь өвдөхөд энэ эмнэлэгт үзүүл, тэр эмнэлэг зүгээр гээд хэлчихдэг хүнтэй болсон. Бид мөргөлдөж барилддаг учраас байнга тархи хөдөлдөг байлаа. Тэр бүрт тархи хөдөлсөн гэдгээ хэлж чадахгүй учраас эмнэлэгт үзүүлэхээр эм л өгөөд байх жишээтэй.
-Манай олон ч сумочид тэнд амьдарч байгаа. Тэдний маань амьдрал ямархуу байдаг талаар яриач?
-Одоо тэндэх монголчуудын амьдрал сайхан болсон. Дээрээ ахтай, захтай, бидний туулаад ирсэн туршлага байна. Дор хаяж өвдөхөд бидний очдог эмнэлэг, сүлжээ, танил тал хүртэл байгаа. Өмнөх шиг шантраад айхтар зодуулаад байдаг үе нь ч өнгөрсөн байна лээ.
-Сүүлийн үед Цэвэгням, Хакухогоос эхлээд манайхан Япон эхнэр авдаг болжээ. Та энэ талаар ямар бодолтой явдаг вэ?
-Хэн ямар эхнэр авах нь хувь хүний асуудал учраас би юм боддоггүй. Хайртай л бол хүн өөрийнхөө сонголтыг хийх ёстой. Хүний хорьж болохгүй хамгийн чухал зүйл бол гэр бүлийн сонголт. Эхнэр болгох хүнээ тэр хүн өөрөө л сонгоно. Сүүлийн үед Хакухог Япон эхнэр авлаа гэж манайхан нэлээн шүүмжилдэг болсон байна лээ. Анх Даваажаргалыг Японд очоод хэл мэддэггүй байхад монголчууд тусалдаг ч үгүй, тоодог ч үгүй байсан. Өвдөхөд нь хүртэл ойшоодоггүй байсан. Тэр үед нь ганц хоёр Монгол хэлтэй жаахан Япон бүсгүй яваад л байдаг байсан юмдаг. Өвдөхөд нь дэмжиж, инээхэд нь баясаад л хоол ундыг нь зөөгөөд гүйдэг байсан. Эрэгтэй хүний сэтгэл амархан юманд уярдаг юм болохоор Даваа маань сэтгэл алдарсан юм байгаа биз. Харин цолтой болоод ирсэн чинь бүгд Даваажаргал гээд гүйгээд эхэлсэн.
-Та 16 жил Японд амьдарлаа шуу дээ. Энэ хугацаанд Япончуудад элэгтэй болсон гэж санагддаг уу?
-Элэгтэй гэх нь ч юу юм. Ямар ч байсан энэ Япон хүн юу ярих гээд байна гэдгийг Монгол хүнээс илүү ойлгодог болсон. Монгол хүнтэй арван минут яриад ойлголцох зүйлийг Япон хүнтэй таван минут яриад ойлгодог. 18-34 хүртэлх ид цэцэглэх насаа Японд өнгөрүүлсэн учраас тэднийг сайн мэднэ. Японы бүх хот, бүх дүүрэг, бүх сумаар явж, очоогүй газар, уулзаагүй хүн үлдсэнгүй. Ер нь Монгол хүнтэй ярихаас илүүтэй Япон хүний ярьж, бодож байгааг ойлгодог, мэдэрдэг болсон.
-Сумогоор барилдаж байгаа манай залуучууд Япончуудаас илүү хурдан амжилтанд хүрдэг гэдэг. Нууц нь юундаа байдаг юм бол оо?
-Японы мэргэжлийн сумо 800 гаруй бөхтэй, 60 орчим сургуультай, 50 гаруй гадаадын бөхтэй, 30 гаруй Монгол бөхтэй шүү дээ. Ер нь Япончуудыг бодвол илүү хурдан амжилтанд хүрээд байгаа юм шиг харагдаж байгаа мөртлөө нэг их давуу тал монголчуудад байхгүй. Яг л адилхан насны, адилхан хүүхдүүд барилдаж эхэлдэг. Манайхан бэлтгэл, тэвчээр, хатуужил, эх орныхоо нэрийг гаргачихъя гэсэн сэтгэлээрээ илүүбайдаг. Тэрнээс биш Япончуудаас айхтар том биеэрээ ялгараад гараад ирсэн юм биш. Тэгж их гаргасан хөлс хөдөлмөр, барилдаж зовсон зовлогоороо илүү байгаа учраас амжилтанд хүрдэг.
-Сумочдын тогоонд чанагдаж, бөхийн спортод хүч чадлаа гайхуулж байсны хувьд сумо бөх, үндэсний бөх хоёрын ялгааг хэрхэн дүгнэдэг вэ. Зарим бөхчүуд маань сумог мэх багатай, тэсвэр тэвчээр бага шаардагддаг бөх гэж дүгнэдэг юм билээ?
-Би багадаа Үндэсний бөхөөр барилдаж байсан. "Монгол бөх" клубт Ганбаатар арслангийн анхны шавь болоод очиж байлаа. Тиймээс Үндэснийхээ бөхийг сайн мэднэ. Харин мэргэжлийн сумогийн хувьд хамгийн удаан хугацаанд барилдчихлаа. Тэгэхээр хоёр бөхийн ялгааг ер нь мэднэ шүү. Мэхний хувьд энэ нь ийм тэр нь тиим гэх зүйлгүй. Мэдээж зүлэг ногоон дэвжээн дээрээ барилдаж байгаа бөхчүүд маань заавал өвдөг, тохойг нь хүргэхийн тулд олон мэхний хувилбар гаргаж ирдэг. Сумогийн хувьд тэр жижигхэн тойрогт олон мэх хийгээд байх үндэс байхгүй, хэцүү шүү дээ. Түлхэж гаргах, өргөж гаргах юм уу цуппаридах зэргээр мэх цөөхөнтэй ч маш богинохон хугацаанд хүчтэй, хурдан гаргах хэрэгтэй байдаг. Ялгаа ихтэй л дээ.
-Бидний амьдарч байгаа нийгэм зудрүүхэн болоод ч тэр уу сүүлийн үеийн залуучууд маань баяжих ямар л амархан зам байна, түунийг эрэлхийлдэг болж. Тэр утгаараа сумогоор барилдвал нэр хүнд, мөнгө төгрөгтэй болдог гэсэн ойлголт тэдэнд маань нэгэнт бий болчихжээ?
-Ганцхан сумогоор барилдвал нэр хүндтэй, мөнгө төгрөгтэй болдог гэсэн ойлголт хүүхдүүдэд байдгийг би мэднэ. Надад маш их захиа ирдэг. Нэн ялангуяа Хакухо, Амагаас эхлээд гуч гаруй хүүхдүүдээс хорь гаруйг нь би хөтөлж аваачаад оруулсан болохоор Кёкүшюүзанд хандвал болчихно гэсэн бодолтой захиа илгээдэг. Олон ч хүүхдүүдтэй уулзахад сумод орчихвол аварга болоод, их цалинтай болно гэж яридаг. Гэхдээ үүний цаана маш их хөдөлмөр, тэсвэр тэвчээр шаарддагддагийг хүүхдүүд маань ойлгох хэрэгтэй. Яахав, тиим хүсэлтэй хүүхдүүдийг би татгалзаад байлгүй, аль болох сумод оруулахыгхүсдэг. Нэг хүн ч гэсэн Монголын нэрийг гаргаасай гэж боддог л доо.
-Өчигдөр таны шавь нарын нэг болох Хакухо Монгол улсын гавъяат тамирчин цолыг хуртлээ. Анх сумогийн ямар ч дэвжээ тоож авахгуй байхад нь та гуйж, гуйж байж оруулсан гэдэг юм билээ. Эргээд бодоход дурсамжтай сайхан санагддаг биз?
-Ганц Хакухо ч биш, олон залуучуудыг аваачиж өгдөг байсан. Гэхдээ миний аваачиж өгсөн бөхчүүдийг шууд л авдаг байсан бол Хакухог миний бүх найз бөхчүүд голсон. Хакухо ганцаараа үлдчихээр нь жаахан хүүхдийг яаж ганцааранг нь явуулах вэ гээд аавтайгаа буцаахаар онгоцны тийз авчихсан байсан. Ингээд маргааш нислээ гэж байхад нь би орой нь Ошима багштай ганц хоёр пиво ууж, Шүши гэдэг загас идэж байхдаа "Манай нэг аваргын хүүхэд байгаа, Монголд аваргын удам дамжсан хүүхдүүдийг сайн бөх болно гэдэг" гэж панаалдсан юм. Багш маань тухайн үед халамцуу бас Хакухог хараагүй байсан болохоор миний уран панааланд орж, дүүг маань Осокагаас Токио руу дуудаад авчихсан /инээв. Сурв/.
Тэгээд Миягина дэвжээний захирал нь манай багшийн найз би бас нэг галынх байсан болохоор утасдаж байгаад "Кёкүшюүзаны нэг гайгүй хүүхэд байна, энийг авчихаач" гэж арайхийн яриад оруулахгүй юу даа, Хакухог хараагүй учраас. Тэр захирал нь ч Хакухог хараагүй, манай багш ч хараагүй тэгээд авчихсан. Дараа нь хэд хоногийн дараа "Энэ хүүхдийг болиулж үсчин болгоё" гэдэг юм байна. Хакухог зүгээр бөхчүүдийн үс засдаг үсчин болгох гэж байсан юм шүү дээ. Тэгэхээр нь би "Яах юм бэ, нэгэнт хүрээд ирчихсэн юм чинь бөхөөр нь хичээллүүлж байгаач" гэж гуйсан. Сүүлд нь багш нь надад "Кёкүшюүзан надад иймэрхүү хүнээ шахчихлаа" ухааны юм ярьж л байсан. Би аль болох багштай нь уулзахгүй, хулхитчихсан юм шиг бултаад явдаг байлаа. Харин дараа нь Хакухог цол аваад гараад ирэхэд багш нь ирж, надтай гар барихад миний урьдын бүх бодож байсан бүх зүйл алга болсон.
-Мөнхбат аварга хүугээ сумочин болгох талаар өөрөө танаас гуйж байсан юм уу эсвэл та Хакухог гуйж авч явсан юм уу?
-Мөөеө аварга надаас гуйж байсан. Хакухо бид хоёр их сонин уулзаж байсан хүмүүс. Бид хоёрыг жаахан байхад Мөөеө аварга тарваганд их дагуулж явдаг байлаа. Тэр үед Хакухо зургаан настай, би 17 настай байсан. Түүгээр ч барахгүй Мөөеө аварга, Ганбаатар арслан хоёрыг дагаад зун болохоор Хакухо бид хоёр цэргүүдтэй хамт наадмын бэлтгэлдгардаг байсан. Тэгэхэд надад хоол олдохгүй шүү дээ. Цолтой бөхчүүд нь гоё гоё хоол идэхээрээ надад хоёр гуравхан гурил, төмс жаахан шөлөнд хийж өгдөг байсан. Жаахан хүүхэд болохоор жаахан хоол өгдөг байсан юм шиг байгаа юм. Тэр үед Хакухо намайг өлсдөг гэдгийг мэддэг байсан юм уу Хадбаатар аваргын өөрөө идэх гээд хөшиглөөд тавьчихсан махыг хулгайлаад авчирч өгдөг байсан /инээв. Сурв/. Тэгээд л Хакухо бид хоёр өдөржин хэрээнүүдийг чулуугаар шидэж тоглодог байлаа.
Харин сүүлд нь би Хакухог тэр хүүхэд гэж мэдэхгүйгээр сумод авчирсан юм. Хакухо ч намайг тэр үед тоглодог байсан ах нь гэж мэдээгүй юм билээ. Японд ирсэн хойноо намайг цаагуураа их хайсан гэсэн. Намайг Кёкүшюүзан болчихсон гэж мэдэхгүй, нарийхан нүдтэй, хурдан гүйдэг, бор царайтай, Батбаяр гэдэг ах энд заавал барилдаж байх ёстой, тэр ах хаана байна гэж нэлээн хайсан юм билээ. Тэгтэл Ганбаатар арслан саяхан Японд очоод хоол идэж байхдаа "Та хоёр бие биенээ мэддэг үү, нэг амралтанд ингээд тоглож явснаа" гэж хэлсэн чинь Хакухогийн нүдэнд нулимс цийлэгнээд гэнэт босч ирснээ "Би таныг их хайдаг байсан, та Кёкүшюүзан болчихсон байсан юм уу" гээд намайг тэвэрч аваад уйлсан /инээв. Сурв/. Хакухогийн сэтгэлд туранхай хар залуутай хэрээнүүдийг чулуугаар онож тоглодог байсан нь тод үлдсэн юм шиг байгаа юм. Тэгсэн чинь өнөөх нь том, бүдүүн залуу болчихсон байдаг.
-Таныг улс төрд орох гэж байгаа гэж нэг хэсэг шуугиж байсан. 2008 оны сонгуульд узээд алдах санаа байна уу?
-Би өөрөө бол улс төрд орно гэж хэнд ч хэзээ ч хэлж байгаагүй. Хэн иймэрхүү яриа гаргасныг мэдэхгүй. Түүгээр харин дамжаад "Мэдлэг, боловсрол сайтайн хувьд, мөн Японд олон жил амьдарсан гэдэг утгаараа тус улсын нийгмийг Монголд танилцуулж өгөөч ээ" гэсэн саналууд ирж байгаа. Одоохондоо надад шийдсэн зүйл алга. Сонин хэвлэлээр намайг МАХН, АН-д орчихсон гээд л бичээд байдаг. Чухамдаа яг өнөөдөр аль нэг намд харъяалагдсан зүйл надад байхгүй ээ.
-Тэгэхээр Кёкушюузаны маань гэр бүлһин талаар үнэн худал нь мэдэгдэхгүй хэл ам гардаг болсон. Таныг гэр булийнхээ хунээс өрх тусгаарласан гэх юм. Энэ үнэн үү?
-Сонин хэвлэлээр янз бүрийн л зүйл бичих юм. Наадмын өмнөхөн хүртэл бөхчүүдийг дуудаж ирээд 300 сая төгрөг тараагаад заан болох гэж байна гээд л бичээд байсан, худлаа л байгаа биз дээ. Бичих нь бичээд, унших нь уншинабиз. Тэртэй тэргүй миний найз нөхөд, эргэн тойрныхон маань намайг ямар хүн бэ гэдгийг мэдэж байгаа болохоор санаа зовохгүй байна. Бидний хувьд одоохондоо хоёр талдаа байгаа. Би зодог тайлаад Монголдоо ирж, эхнэр сургууль соёлдоо үлдсэн. Уулзалдахгүй хоёр талдаа байгаа нь үнэн. Би хоёр хүүхэдтэйгээ энд байгаа. Нэг айхтар аг, ёсоoр салсан юм өнөө алга. Яахав, хүний амьдралд янз бүрийн л тохиолдцог шүү дээ. Ярилцсанд баярлалаа.
