Нацу башё өндөрлөхдөө шинэ Монгол ёкозүнагаар “гоёж” Кёкүшюзан гавъяат их хүндлэлээр хүрээлүүлэн албан ёсоор зодог тайлсан гэзд л Японы сумогийн ертөнц сонин хачин ихтэй байна. Үнэхээр ч хаа хаанаа дөрвөн жил гаруй хугацаанд завсаргүй ноёрхсон Асашёорюү аваргатай ач тач үзэлцэх шинэ аваргыг хүлээж байсан нь үнэн билээ. Манайхны хувьд Монгол цустай хоёр ёкозүнагаа цаашид хэрхэн барилдахыг хүлээж сууна. Харин Япончуудын хувьд “Хөх луу” цагаан тас хоёрын халз тулааныг харахын тулд ирэх башёг догдлон хүлээж байгаа гэх. Тийм ч болохоор МҮОНТ-зэр сумо тайлбарладаг, “G mobile” компаний зөвлөх Б.Мөнхбаттай уулзаж сумогийн сонин хачныг сонирхлоо.-Хакухогийн шинэ цолны ёслол, түүнийг сумод хөтөлж аваачсан Кёкүшюзаны зодог тайлах ёслолтой давхцсаныг эориудаар тохируулсаи гэж харж болох уу?
-Кёкүшюзаны зодог тайлах ёслол 6-р сарын 2-нд болно гэдэг тов бүр урьдчилаад гарсан байсан. Тэр товоороо болдгоороо болсон. Хакухогийн хувьд ёкозүна цол авах боломж, нөхцөлтэйгээр барилдаж байгаа гурав дахь башё шүү дээ. Гэсэн ч яг юу болохыг хэн ч урьдчилан төсөөлж чадахгүй. Ер нь бол озэкигийн бэлтгэл сайн хангагдсан, бас гэрлэлтээ бүртгүүлсэн, охинтой болсон гээд олон баяр давхацсан учраас ёкозүна цол авъя гэдэг бодол өөрт нь үнэхээр илүү давамгай байсан байх. Тэр ч утгаараа их сайхан барилдаж, авах авахдаа аваргыг давж аварга цолыг авлаа. Өөрийн чинь асууж байгаа шиг уг хоёр ёслолыг зориудаар давхцуулсан юм биш. Кёкүшюзаны зодог тайлах ёслолыг хэзээ хийхийг, Сумогийн холбоо хуралдаж шийдэж байх тэр үед Хакухогийн ёкозүна болж, ёкозүнагийн дохё-ири ёслол хийх асуудал хаа ч байгаагүй. Нацу башёгийн 11 дэх өдрийн барилдаан эхлэхийн өмнөхөн “Хэрвээ ёкозүна болсон тохиолдолд, журмын дагуу 6-р сарын 1-нд дохё-ири хийх ёстой” гэдэг тов нь гарч байсан.
-Шинэ аваргын анхны ёслолыг үзэхээр цугласан хүмүүсийн тоо гадаадын аваргуудын хувьд дээд амжилт гэж байна?
-Хакуход ёкозүна цол ойрхон байна гэдгийг Японы сумогийн мэргэжилтнүүд эртнээс хэлж байсан. Тэр ч утгаараа гуйж аваагүй, үнэхээр хүчээрээ уран сайхан барилдаж авсан. Еслол дээр 4300 хүн очсон байна лээ. Хакухо маш сайхан тайван, ямар нэг тэвдсэн сандарсан зүйлгүй, алдаа гаргаагүй хийсэн. Дагвадоржийн хувьд ёкозүна цол аваад бас дохё-ири хийхдээ заримдаа алдаж байсан гэж байгаа. Ёслолд бэлтгэхийн тулд маш их хөдөлмөрлөдөг. Хакуход аваргын ёслолд бэлтгэл хийх хоёр өдрийн маш богино хугацаа байсан. Ер нь ёкозүна цолыг авах гэдэг үнэхээр хэцүү даваа шүү дээ. Кайо гэхэд озэки цолтой ёкозүнагийн эрэмбэтэй барилддаг хүн. Таван удаа түрүүлээд ёкозүна цол авч чадаагүй л байна. Өнгөрсөн 4 жил хагасын хугацаанд Д.Дагвадорж ёкозүнагийн хувьд маш том хариуцлагыг үүрч авч явж байсныг энд тэмдэглэх ёстой. Одоо харин Японы үндэсний бөх сумогийн зүүн, баруун жигүүрт хоёр Монгол бөх ёкозүна цолтойгоор гарч ирнэ. Энэ талаар ёкозүнагийн зөвлөл дээгүүр сонин яриа болсон л доо. Хакухогоос “Хөх луутай, цагаан шувуу халз үзэх нь байна. Та юу гэж бодож байна” гэж асуухад манай хүн эхлээд жаахан сандарсан ч төдөлгүй “Бид хоёрын хувьд зүүний манлай, барууны манлай гэдэг утгаараа өрсөлдөж, олныг шуугиулсан сайхан барилдаан үзүүлнэ ээ” гэж сайхан хариулсан. Түүнээс луутай, тас шувуу тэрсэлдсэн утгын хариулт өгөөгүй.
-Хэн сайн барилдсан нь зүүний манлайгаас гарах ёстой. Тэгэхээр долоон сарын башёд манай хоёр ёкозүнагийн яг хэн нь зүүн жигүүрээс гарах бол? Асашёорюүгийн хувьд хараахан дай ёкозүна болоогүй. Хакухо цолоо бататгахын тулд зайлшгүй сайн барилдахаас аргагүй. Нэг ёсондоо жинхэнэ тэмцэл эхэлж байна?
-Хэн нь зүүн жигүүрээс гарах вэ гэдэг нь 6-р сарын 25-нд банзуке гарахад тодорхой болно. Манай үндэсний бөхөд бол түрүүлж аварга цол авсан хүн дандаа зүүндээ гардаг. Японд бол тухайн башёдоо хэн сайн барилдсан нь дараагийн башёд зүүний манлайд гардаг. Тэгэхээр чухам яахыг сайн мэдэхгүй байна. Хакухогийн хувьд ёкозүна цолтой л барилдахдаа биш, аавынхаа захисны дагуу Их ёкозүна болохын төлөө л барилдана гэсэн үг. Өөрөө ч бодож байгаа байх.Тэгэхээр одоо гуравдахиа түрүүллээ. Өшөө цаашаа хорь, тэрнээс илүү түрүүлэхийг бодно гэсэн үг. Дай ёкозүна болно гэсэн дүрэм бол байхгүй. Шингитай буюу сэтгэл зүрх, уран мэх, бяр чадал бүх юм цогцлоод төгс болохоороо л их аварга болж байгаа юм. Энэ чинь цол биш дуудуулах хүндлэл. Хэн ч үзээд, уншаад хараад л маргахын аргагүй “Өө их аварга” гээд хүлээн зөвшөөрөх ёстой байхгүй юу.
-Тэр их олон сая хүнтэй Японы сумод гурав хүрэхгүй сая хүнтэй Монголоос очсон бөхчүүд хаанчлалаа тогтоогоод байгааг манайхны хувьд “сэргэж байгаа үндэстний шинж” гэж ярьж байна. Харин Япончуудын тухайд энэ “хаанчлалыг” зогсоох хэрэгтэй гэсэн байр суурьтай байгаа биз?
-Би Хакуба Өнөржаргалыг дөнгөж сумод орох нь шийдэгдсэний дараа дэвжээнд нь зочилж, дэвжээнийх нь багшаас “Сумогийн багш нар яагаад Монгол бөхчүүдийг илүү сонирхдог юм бэ. Тэрбум хол давсан хүнтэй Хятад гэж улс байна” гэж асуухад. Тэгэхэд “Монгол хүн үнэхээр цаанаасаа өөр. Байгаль, идэж ууж буй хоол хүнс, ёс заншил, эртний уламжлалт бөх зэрэг бүх юмнаас үзэхэд Монгол хүн бол үнэхээр суурь, хөл сайтай” гэж байсан. Тэгээд удам гэж сайхан юм байна шүү дээ. Тэгэхээр Монголын эрин үе гэж хэлэх нь ч арай дэгсдүүлнэ. Япончууд “Монголчууд чинь түрүүлчихлээ, барьлаа” гээд янз бүрийн хэл ам болоод байдаггүй. Тухайн Япон хүн сумогоо үзэж л сайхан баясаж байгаа. Екозүна гэдгийг тэд нар Монгол хүн байна гэдэг утгаараа биш, манай үндэсний сумогийн сайхан ёкозүна гэдгээр нь хүлээж авдаг. Хоёр ёкозүнагийн тухайд ёкозүнагийн зөвлөлийн бас нэг хүн “Долоон сарын башёгоос эхлээд нэг нь хөдөлгөөнтэй, нөгөө нь их тайван хоёр ёкозүнагийн эрин үе эхэлж байна” гэж байсан. Тэр хөдөлгөөнтэй, тайван гэсэн ханзан дотор маш олон эерэг, сөрөг талын утга бий. Ер нь Японы сумогийн мэргэжилтнүүдээс ч юм уу эсвэл сумо барилдаж байсан хүмүүсээс албан ёсоор Монголын бөхчүүдийн хаанчлалыг зогсооно гэж айхтар яриад байсан хүн байхгүй. Китанофүжи ояката “Манай сүүлийн үеийн залуучууд бэлтгэл сургуулилт бүх юмаа хийгээд л байх шиг байх юм. Хэнд ч мэдэгдэхгүй нэг л юм цаанаасаа дутаад байна” гэж байсан. Ер нь нэг хэсэг сумо үздэг үзэгчдийн тоо цөөрөх хандлагатай байсан. Харин сумогийн холбооны ерөнхийлөгч Китанофүжи ояката “Дөрвөн жил гаруй хугацааны дараа хоёр ёкозүнатай боллоо. Энэ утгаараа үзэгчдийн сумод хандах хандлага арай өөр болох байх” гэж онцолсон. Дэвжээний эзэд, багш нарын зүгээс Япон бөхчүүдээ гаргаж ирэх тал дээр анхаарч байгаа нь мэдээж. Тийм ч учраас сүүлийн үед гарч ирээгүйгээрээ шинэ үеийн залуучууд гарч ирж сумод өөрчлөлт оруулж байгаа.
-Манайхны сумочид дунд Япон бүсгүйтэй гэрлэж иргэн нь болсон, бас иргэн нь болох сонирхолтой хүмүүс цөөнгүй байдаг шиг байгаа юм. Харин Япон бүсгүйтэй гэрлэж, хүүхэдтэй болсон Хакуход тэндэхийн иргэн болох зайлшгүй шаардлага тулгарах болов уу?
-Тэр чинь хувь хүний л шийдэх асуудал. Цэвэгнямыг хэзээ ч, хэн ч Япон хүнтэй суу гэж хэлээгүй. Хүний бие биенийгээ хайрлах, дурлахыг хэн ч тушааж, хязгаарлаж болохгүй шүү дээ. Японд энэ асуудлыг хэзээ ч улс төржүүлж, “шум” болгож авч үзээгүй. Хэн хэнтэйгээ суух нь тэр хүний асуудал учраас Японд үүнийг хүлээж авдаггүй, ач холбогдол өгдөггүй. Хакухо “Хурим хийгээ юу, баяр хүргэе ээ” гэсэн болохоос “Хүүе манай Япон хүнтэй суучихаж” гэж хэн ч яриагүй. Манайд л ингэж шуугиад байгаа болохоос биш, Японд энэ талаар шуугисан юм байхгүй. Ер нь Японы иргэн болсон Цэвэгнямыг ч, бусад Монгол бөхчүүдийг ч тэр Япон улсын иргэн болооч гэсэн санал шахалтыг хэзээ ч, хэн ч, хаанаас ч одоог хүртэл тавиагүй. Энийг тухайн хүн өөрөө л шийдсэн асуудал. Хүнд дэвжээгээ аваад явах ч юм уу, ояката болъё гэсэн бодол байж болно шүү дээ. Хакухогийн хувьд одоогоор тийм зүйл огт яригдаа ч угүй байгаа. Өөрөөр хэлбэл хадам аав ээжийн талаас нь “Нэгэнт манай охинтой суусан юм чинь. Японы иргэн бол” гэсэн юм байхгүй.
-Манай зарим сумочдын талаар насанд хүрээгүй охидыг Японд аваачиж бизнес хийдэг гэж сонсогдох болсон. Энэ талаар та юу мэдэх вэ?
-Энэ бол манай сонин хэвлэл дээр л гарсан яриа. Японы сонин хэвлэлээр нэг ч удаа тийм юм гараагүй. Ер нь сумо барилдаж байгаа бөх бол ажлаа хийж байгаа хүмүүс гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл тэр хүн барилдаж хоолоо залгуулж байгаа. Давхар бизнес эрхэлдэггүй.
-Ингэхэд та өөрөө сумотой яаж холбогдсон хүн бэ?
-Би 1983 онд Японы боловсролын яамны тэтгэлгээр сурах гэж очсон анхны оюутнуудын нэг. Сумог анх очсон жилийнхээ 5 сарын Нацу башёгоос эхэлж үзсэн. Тэрнээс хойш өдийг хүртэл 24 жил сумог үзэж байна. Хамгийн анх. бодитоор 1984 оны 10-р сард Зэнкоожи башёг үзэж байсан. Тэгээд үнэхээр биширсэн л дээ. Манай Монгол үндэсний бөхтэй төстэй талууд олон байсан. Тэгэхэд нэг дор Чионофүжи, Китаноүми, Китао, Оонокүни, Кокитоорики, Асахафүжи гээд олон ёкозүна, мөн долоо, найман озэки нэг дор барилдаж үнэхээр өрсөлдөөнтэй үе байсан...
